Με τον όρο βρυγμό ή βρουξισμό, αναφερόμαστε στο ακούσιο σφίξιμο των δοντιών, που συνοδεύεται με δυναμικές  πλευρικές  κινήσεις  των σιαγόνων. Αυτό μπορεί να  συμβαίνει τόσο  κατά τη  διάρκεια  της  ημέρας  όσο και  κατά τη  διάρκεια του ύπνου, τη νύχτα.

Πρόκειται για μια παραλειτουργία (υποσυνείδητη λειτουργία), κατά την οποία το στοματογναθικό  σύστημα  βρίσκεται  σε διαρκή σύσπαση. Η πλειονότητα των ασθενών δεν συνειδητοποιεί  ότι  είναι  βρουξιστές, ακόμη  και όταν η φθορά  των δοντιών  είναι  έντονη. Εάν  μάλιστα  το  σφίξιμο  των δοντιών    δε  συνοδεύεται  από  συμπτώματα  και μεγάλες  αποτριβές  των  δοντιών, όχι   μόνο  αγνοούν  ότι  τα  σφίγγουν, αλλά  δυσκολεύονται  και  να πεισθούν,  δεδομένου  ότι  αυτή  η   παραλειτουργία   γίνεται  ακούσια. Συχνά  μπορεί ο  σύντροφος  του ασθενή να τον ακούει  να   τρίζει  τα  δόντια του το βράδυ,  οπότε σε αυτές τις  περιπτώσεις  ο ασθενής πείθεται ευκολότερα.

Υπό  φυσιολογικές  συνθήκες, οι μασητικοί  μύες δε θα  πρέπει  να  επιτρέπουν  στην  άνω  γνάθο  να βρίσκεται σε επαφή με την κάτω, παρά  μόνο κατά  τη  διάρκεια  της  μάσησης τροφών.  Όλες   τις  άλλες  ώρες  της  ημέρας  θα  πρέπει  το στόμα να  βρίσκεται σε "θέση ανάπαυσης", δηλαδή  να  μην  ακουμπούν  τα  πάνω δόντια  με τα κάτω.

Ο οδοντίατρος μπορεί να αντιληφθεί τις περισσότερες φορές πότε ένας ασθενής σφίγγει  τα δόντια του μετά από μια πλήρη κλινική εξέταση, είτε από κατάγματα σφραγισμάτων και προσθετικών εργασιών, είτε από έντονα σημάδια αποτριβής στα δόντια, είτε από άλλα συμπτώματα. 

Συχνά συμπτώματα είναι τα εξής:

• Έντονο σφίξιμο στις σιαγόνες, πονοκέφαλος ή πόνος στα αυτιά και τον αυχένα ιδιαίτερα μετά το πρωινό ξύπνημα
• Θόρυβος και πόνος στην κροταφογναθική άρθρωση. Όταν ανοιγοκλείνει το στόμα, ακούγεται έντονο κλικ
• Ευαισθησία δοντιών στο ζεστό, στο κρύο, στην πίεση και στα γλυκά. Επίσης πόνος και δυσκολία κατά τη μάσηση
• Φθορά των δοντιών στην στοματική κοιλότητα (αποτριβή), ρωγμές  ακόμα και κατάγματα  δοντιών και ριζών
• Σφηνοειδείς χαρακτηριστικές φθορές στους αυχένες των δοντιών
• Αυξημένη  κινητικότητα των δοντιών λόγω καταστροφής των περιοδοντικών ιστών εξαιτίας των μεγάλων πιέσεων που δέχονται τα δόντια
• Έντονος χαρακτηριστικός ήχος από το τρίξιμο των δοντιών, κατά τη διάρκεια του ύπνου

Ο ακριβής μηχανισμός του βρυγμού δεν είναι πλήρως γνωστός όπως επίσης ούτε και η αιτιοπαθογένεση του. Ενοχοποιούνται πολλές παράμετροι. Το βέβαιο είναι ότι σχετίζεται άμεσα με το άγχος και έχει εξακριβωθεί ότι αποτελεί βασικό επιβαρυντικό παράγοντα.  

Τα πιο συνηθισμένα αίτια είναι τα εξής:   

• Το έντονο άγχος, η ψυχική φόρτιση, οι διαταραχές ύπνου καθώς και η εν γένει προσωπικότητα του ατόμου που πιθανόν χαρακτηρίζεται από αγχώδη στοιχεία.
• Οδοντογενή προβλήματα, κακή σύγκλειση των γνάθων, έλλειψη δοντιών, στραβά δόντια, κακοτεχνίες από οδοντιατρικές εργασίες.
• Πόνος της κροταφογναθικής άρθρωσης ή των μασητικών μυών.

Στα παιδιά ο βρουξισμός μπορεί να αποτελεί την απάντηση στην εκδήλωση πόνου κάποιας άλλης περιοχής του σώματος (π.χ ωταλγία). Επίσης μπορεί, όπως και στους ενήλικες, να εκδηλώνεται ως αντίδραση σε έντονο στρές και ψυχολογική πίεση. 

Αντιμετώπιση - Θεραπεία

Η θεραπεία του βρυγμού δεν είναι πολύ συγκεκριμένη, ειδικά όσον αφορά το βρυγμό της ημέρας (που δεν είναι πολύ συχνός), διότι πρόκειται για μια συνήθεια την οποία πρέπει να συνειδητοποιήσει ο ασθενής για να προσπαθήσει να τη μετριάσει. Οπότε η θεραπεία συνίσταται σε ενημέρωση του ασθενή και σε υπόδειξη ασκήσεων χαλάρωσης. Επίσης είναι καλύτερο να αποφεύγεται η μάσηση τσίχλας. Όσον αφορά το νυχτερινό βρυγμό (που είναι πολύ συχνός, δηλαδή τον συναντούμε στο 40-60% των ασθενών), η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η κατασκευή προστατευτικού νάρθηκα από σκληρό ακρυλικό υλικό, που τοποθετείται στα πάνω ή στα κάτω δόντια. Η σωστή κατασκευή και καλή εφαρμογή του νάρθηκα διευκολύνει τον ασθενή στο να τον συνηθίσει. Με τον νάρθηκα βέβαια, δεν σταματά πάντα ο βρουξισμός, αντιμετωπίζονται όμως οι επιπτώσεις του, καθώς οι ακούσιες κινήσεις της κάτω γνάθου γίνονται πάνω στο νάρθηκα, με αποτέλεσμα να προστατεύονται τα δόντια από την αποτριβή που προξενεί ο βρουξισμός. Ταυτόχρονα εξαναγκάζει όλους τους μύες που προκαλούν την σύσφιξη των δοντιών να χαλαρώσουν κάτι που βοηθά στη δημιουργία μιας νέας πιο άνετης «θέσης αναπαύσεως» της κάτω γνάθου. Ο προστατευτικός νάρθηκας εφαρμόζεται συστηματικά κάθε νύχτα κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η διάρκεια εφαρμογής του μπορεί να είναι από βδομάδες μέχρι πολλούς μήνες. Συνήθως μετά τις πρώτες εφαρμογές γίνεται καλά ανεκτός.

Ο προστατευτικός νάρθηκας από μαλακό υλικό μπορεί να είναι πιο άνετος στον ασθενή. Η κατασκευή του είναι ευκολότερη και γι‘ αυτό κοστίζει λιγότερο. Αντενδείκνυται όμως η χρήση του για τον βρυγμό διότι προκαλεί αντίθετα αποτελέσματα λόγω του ότι λειτουργεί παρόμοια με τη μάσηση τσίχλας.

Με το νάρθηκα τριγμού κατορθώνουμε τα εξής:

• Μείωση της έντασης στις αρθρώσεις και τους μασητικούς μύες της γνάθου. Προστατεύεται η κροταφογναθική άρθρωση και διασφαλίζεται η σωστή λειτουργία της.
• Προστασία των φυσικών δοντιών, των περιοδοντικών ιστών και των οδοντιατρικών εργασιών από βλάβες που προκαλούνται από τις έντονες πιέσεις  στα δόντια, λόγω βρυγμού.
• Μείωση αποτριβών, καταγμάτων, αλλά και της υπερβολικής φθοράς των δοντιών. Διατηρείται η μορφολογία των δοντιών και η ανατομικότητά τους με αποτέλεσμα την καλύτερη μάσηση των τροφών.

Σε πολλές περιπτώσεις η αποτριβή των δοντιών λαμβάνει μεγάλες διαστάσεις και λόγω έλλειψης συμπτωμάτων αυτό συμβαίνει χωρίς να το αντιληφθεί ο ασθενής. Αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα αντιαισθητικό και λειτουργικό πρόβλημα. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, κρίνεται συνήθως απαραίτητη η ανακατασκευή της σύγκλεισης με γέφυρες και στεφάνες.

Ο βρουξισμός δεν είναι κάτι που μπορεί να αντιμετωπισθεί εύκολα. Μπορούμε όμως άμεσα και απλά να αντιμετωπίσουμε την καταστροφή που προκαλεί στα δόντια, με τρόπο ανώδυνο και αποτελεσματικό έτσι που να αποφευχθούν  μεταγενέστερα προβλήματα.